Lawrence Kohlberg, bireylerin ahlaki yargılarının nasıl geliştiğini anlamak için bir kuram geliştiren Amerikalı bir psikologdur. Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramı, bireylerin ahlaki karar verme süreçlerini belirli aşamalara ayırır. Freud ve Piaget’in çalışmalarından esinlenen bu kuram, bireyin doğru ve yanlış kavramlarını, etik değerlerini ve adalet anlayışını nasıl geliştirdiğini anlamayı hedefler.
—
Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Aşamaları
Kohlberg’in kuramı üç ana düzeyden ve her düzeyin içinde iki alt aşamadan oluşur. Bu aşamalar bireylerin ahlaki düşünce yapılarındaki evrimi açıklar.
1. Gelenek Öncesi Düzey
Bu düzeyde birey, ahlaki kararlarını dışsal ödüller ve cezalar temelinde verir. Çocukluk dönemine özgü bir düzeydir.
Aşama 1: İtaat ve Ceza Odaklılık
Davranışlar, cezadan kaçınma güdüsüyle şekillenir. Çocuk, kuralları yalnızca otoriteyi memnun etmek için takip eder.
Örnek: Bir çocuk, ceza almamak için kurallara uyar.
Aşama 2: Kendi Çıkarını Gözetme
Birey, davranışlarını kendi çıkarlarına göre değerlendirir. Ahlaki kararlar, ödül beklentisiyle alınır.
Örnek: Çocuk, ödül kazanacağı bir durum için paylaşım yapar.
—
2. Geleneksel Düzey
Bu düzeyde birey, toplumsal normlara ve başkalarının beklentilerine göre ahlaki kararlar alır. Gençlik ve yetişkinlik dönemlerinde yaygındır.
Aşama 3: Kişiler Arası Uyum
Davranışlar, başkalarını memnun etme ve toplumsal ilişkileri koruma isteğiyle şekillenir. “İyi çocuk” olma güdüsü baskındır.
Örnek: Bir birey, başkalarının onayını kazanmak için kurallara uyar.
Aşama 4: Kanun ve Düzen Odaklılık
Birey, kuralların toplumsal düzenin korunması için gerekli olduğuna inanır. Kanunlara uyma zorunluluğu ön plandadır.
Örnek: Bir kişi, toplumun düzenini sağlamak adına yasaları sorgulamadan kabul eder.
—
3. Gelenek Sonrası (Post-Konvansiyonel) Düzey
Bu düzeyde birey, evrensel etik prensipler ve kişisel vicdani değerler temelinde karar verir. Daha soyut bir ahlak anlayışı gelişir.
Aşama 5: Toplumsal Sözleşme ve Haklar
Birey, kuralları sorgular ve toplumsal fayda gözeterek değerlendirir. İnsan hakları gibi evrensel değerlere önem verilir.
Örnek: Birey, toplumun refahı için bazı yasaların değişmesi gerektiğine inanabilir.
Aşama 6: Evrensel Etik İlkeler
Birey, kendi vicdani değerleriyle hareket eder. Adalet, eşitlik ve insan onuru gibi evrensel kavramlar ahlaki kararlarının temelini oluşturur.
Örnek: Bir kişi, yasalara aykırı olsa bile vicdani olarak doğru olduğuna inandığı bir eylemi gerçekleştirir.
—
Kohlberg’in Kuramına Yönelik Eleştiriler
1. Cinsiyet ve Kültür Farklılıkları:
Kohlberg’in kuramı, ağırlıklı olarak Batı kültürleri ve erkek bireyler üzerinde yapılan araştırmalara dayanır. Carol Gilligan gibi araştırmacılar, kadınların ahlaki gelişimini daha çok ilişkiler ve bakım etiği temelinde ele aldığını savunmuştur.
2. Ahlak ve Davranış Ayrımı:
Kohlberg’in kuramı, bireylerin ahlaki düşüncelerini açıklar; ancak bu düşüncelerin gerçek hayattaki davranışlara nasıl dönüştüğünü yeterince incelemez.
3. Aşamalarda Katılık:
Ahlaki gelişim aşamaları, bazı bireyler için katı ve lineer olmayabilir. İnsanlar farklı durumlarda farklı aşamalarda davranışlar sergileyebilir.
—
Kohlberg’in Kuramının Önemi
Kohlberg’in kuramı, eğitim, hukuk ve psikoloji gibi alanlarda büyük bir etkiye sahiptir. Özellikle ahlaki eğitim programlarında ve bireylerin etik karar alma becerilerinin geliştirilmesinde kullanılmaktadır. Ayrıca, bireylerin ahlaki düşüncelerindeki farklılıkları anlamak için bir çerçeve sunar.
—
Sonuç
Lawrence Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramı, bireyin ahlaki yargılarının ve etik karar alma becerilerinin yaşam boyu nasıl geliştiğini anlamamızı sağlar. Her aşama, bireyin ahlak anlayışını daha karmaşık ve evrensel bir boyuta taşıyarak, toplumsal düzen ve bireysel vicdan arasındaki dengeyi kurmayı hedefler.
Seda Aksu