Erik Erikson, bireyin gelişimini yaşam boyu süren bir süreç olarak tanımlayan psikososyal gelişim kuramını geliştirmiştir. Bu kuram, bireyin sosyal çevresiyle olan etkileşiminin ve karşılaştığı çatışmaların kişilik gelişimindeki etkisini vurgular. Erikson’a göre, her evrede birey belirli bir psikososyal çatışmayla karşılaşır ve bu çatışmanın nasıl çözüldüğü, bireyin sonraki yaşamında kişilik yapısını etkiler.
—
1. Temel Güven ve Güvensizlik (0-1 Yaş)
Bu ilk evrede, bebeğin temel güven duygusunu geliştirmesi hedeflenir. Bakım veren kişinin sevgi dolu ve tutarlı olması, çocuğun dünyayı güvenilir bir yer olarak algılamasını sağlar.
Psikososyal Çatışma: Güven ve güvensizlik.
Pozitif Çözüm: Sevgi ve bakım gören çocuk, güven duygusu geliştirir.
Olumsuz Çözüm: İhmal edilen çocuk, güvensizlik ve korku duyguları yaşar.
—
2. Özerklik ve Utanç/Şüphe (1-3 Yaş)
Çocuk bu dönemde bağımsızlık kazanmaya başlar. Tuvalet eğitimi ve diğer kişisel becerilerin öğrenilmesi, çocuğun özerklik duygusunu geliştirmesine yardımcı olur.
Psikososyal Çatışma: Özerklik ve utanç/şüphe.
Pozitif Çözüm: Çocuk, kendi başına bir şeyler yapabildiğinde özerklik duygusu geliştirir.
Olumsuz Çözüm: Aşırı eleştirilen ya da engellenen çocuk, utanç ve kendine güvensizlik yaşayabilir.
—
3. Girişim ve Suçluluk (3-6 Yaş)
Bu dönemde çocuk, çevresini keşfetmeye ve kendi hedeflerini belirlemeye başlar. Hayal gücü ve yaratıcılık bu evrede önemli rol oynar.
Psikososyal Çatışma: Girişim ve suçluluk.
Pozitif Çözüm: Çocuk, cesaretlendirilirse girişimcilik ve özgüven kazanır.
Olumsuz Çözüm: Eleştirilirse ya da cezalandırılırsa suçluluk duygusu gelişebilir.
—
4. Başarı ve Aşağılık Duygusu (6-12 Yaş)
Bu evrede çocuk, okul ve sosyal çevresinde başarılar elde etmeye çalışır. Çalışkanlık ve yetkinlik duygusu önem kazanır.
Psikososyal Çatışma: Başarı ve aşağılık duygusu.
Pozitif Çözüm: Çocuk, yeteneklerinin takdir edildiğini gördüğünde başarı hissi yaşar.
Olumsuz Çözüm: Yetersiz hissettirilirse aşağılık duygusu oluşabilir.
—
5. Kimlik ve Rol Karmaşası (12-18 Yaş)
Ergenlik döneminde birey, kimlik arayışına girer. Kendi değerlerini ve toplumsal rollerini sorgular.
Psikososyal Çatışma: Kimlik ve rol karmaşası.
Pozitif Çözüm: Birey, kendi kimliğini ve değerlerini keşfeder.
Olumsuz Çözüm: Kimlik karmaşası yaşayan birey, hayatta ne istediğini belirlemekte zorlanabilir.
—
6. Yakınlık ve İzolasyon (20-40 Yaş)
Genç yetişkinlik döneminde birey, yakın ve samimi ilişkiler kurmaya odaklanır. Bu evrede duygusal bağlar güçlenir.
Psikososyal Çatışma: Yakınlık ve izolasyon.
Pozitif Çözüm: Sağlıklı ilişkiler kuran birey, yakınlık ve sevgi hissini deneyimler.
Olumsuz Çözüm: Yalnız kalan birey, izolasyon ve yalnızlık hissi yaşayabilir.
—
7. Üretkenlik ve Durgunluk (40-65 Yaş)
Orta yetişkinlik döneminde birey, topluma katkıda bulunma ve kendini gerçekleştirme çabası içindedir.
Psikososyal Çatışma: Üretkenlik ve durgunluk.
Pozitif Çözüm: Birey, toplum için faydalı işler yaparak anlam bulur.
Olumsuz Çözüm: Katkı sağlayamayan birey, durgunluk ve tatminsizlik hissedebilir.
—
8. Benlik Bütünlüğü ve Umutsuzluk (65 Yaş ve Üzeri)
Yaşamın son döneminde birey, geçmiş yaşamını değerlendirir. Bu süreç, yaşamını anlamlandırma ve barış içinde kabul etme çabasıdır.
Psikososyal Çatışma: Benlik bütünlüğü ve umutsuzluk.
Pozitif Çözüm: Birey, yaşamını anlamlı bulduğunda huzur ve kabul hissi yaşar.
Olumsuz Çözüm: Pişmanlık duyan birey, umutsuzluk ve ölüm korkusu yaşayabilir.
—
Erikson’un Kuramına Göre Sağlıklı Gelişim İçin Öneriler
Her evrede bireyin ihtiyaçlarını karşılamaya çalışın.
Çocukların yeteneklerini destekleyin ve özgüvenlerini artırın.
Bireyin hatalarını öğrenme fırsatı olarak değerlendirmesine izin verin.
Hayatın her aşamasında anlam ve değer arayışını teşvik edin.
—
Sonuç
Erik Erikson’un psikososyal gelişim kuramı, bireyin hayatının her aşamasında karşılaştığı sosyal ve duygusal çatışmaları anlamak için kapsamlı bir rehber sunar. Bu evrelerin başarılı bir şekilde tamamlanması, bireyin kendisiyle ve çevresiyle uyumlu bir yaşam sürmesini sağlar.
Seda Aksu