Optimum beslenme, sağlığı iyileştirmek kronik hastalık ve beslenmeyle ilgili durumların risk düzeyini azaltmak için önemli olmaktadır. Fakat obezite Türkiye’de ve dünya çapında yoğunluğu gitgide artan bir sağlık sorunu olmayı da sürdürmektedir. Çoğu insan kilo kaybetmek veya kilosunu korumak için birçok farklı diyet uygulamakta ve daha çabuk kilo kaybetmenin yollarına büyük ilgi duymaktadırlar. Bu yazıda günümüzde oldukça popüler olan bazı diyetlerin sağlık üzerine olan etkilerinin değerlendirilmesi hedeflenmiştir.
Düşük Karbonhidratlı Diyetler
Düşük karbonhidratlı diyetler günümüzde fazlaca ilgi görmektedir ve oldukça popülerdir. Bu diyetlerde vücuda alınan karbonhidrat miktarı düşük ve çoğu zaman yağ ve protein miktarı yüksektir. Meyve ve sebzelerin düşük olup protein miktarının yüksek olduğu bir diyet Kalsi-Üri’ye (idrarda kalsiyum bulunması) neden olarak kemikleri etkileyip kemik kaybına neden olabileceği kanıtlanmıştır. Ayrıca bu diyetlerde alınan diyet lifi de azaldığı için uzun sürede kanseri tetikleyebilmektedir. Bağışıklık sistemini olumsuz yönde etkilemektedir.
Akdeniz Diyeti
Akdeniz diyeti daha çok taze sebze ve meyveler, sert kabuklu yemişler ve tam tahıl gibi bitkisel ürünlerin kullanıldığı ve yemeklerde tercih edilen yağın zeytinyağı olduğu, hayvansal ürünlerde ise daha çok balık ve beyaz et, yoğurt ve peynirin ortalama bir düzeyde tercih edildiği kırmızı et ve işlenmiş etinde pek tercih edilmediği bir diyet türü olarak bilinmektedir. Yemeklerden sonra bir müddet dinlenmek ve ardından da fiziksel aktivite yapmak Akdeniz Diyeti’nde büyük önem taşır. Akdeniz Diyeti’nin sağlık etkilerinin olumlu olduğu bilimsel olarak desteklenmektedir. Kanserin önlenmesi için bir seçenek olabilmektedir. Tip 2 diyabet, metabolik sendrom, obezite ve kalp damar hastalığı riskini düşürmesi de bu diyetin en önemli, sağlık etkileri olarak gösterilebilir.
Detoks Diyetleri
Detoks Diyetleri günümüzde oldukça popüler diyetler arasındadır. Detoks Diyetleri’nin kısa sürede kilo kaybı sağladığı, cildi güzelleştirdiği, sağlığa katkısı olduğu iddialar arasındadır. Detoks Diyetleri farklı içeriğe sahip olabilir. Bazı detoks diyetleri tek tip bir besin üzerinden giderken bazı detoks diyetleri de şeker veya kahve tüketimini azaltıp ağırlığı sebze ve meyve tüketimine vererek ilerler. Her ne kadar sebze ve meyveye ağırlık vermiş olsa da sadece bunlardan oluşan bir diyet optimum beslenme ve sağlık şartlarını devam ettirmek için ihtiyacımız olan besin ögelerini bize veremez. Kısaca Detoks Diyetleri kısa vadede ağırlık kaybı için etkili bir yöntem olsa da yalnızca kalori kısıtlamayla var olmaktadır. Bu nedenle kaybedilen ağırlık eski beslenme alışkanlıklarına geri dönüldüğünde artabilir. Bu diyetlerde kalorinin aşırı azaltılması fiziksel ve ruhsal sağlığı da olumsuz yönde etkileyebilir. Fazla kilolardan kurtulmak için bu tarz diyetler yerine yeterli ve dengeli beslenme tarzını benimseyerek, gerekiyorsa uzman yardımı alarak hem fazla kiloların gitmesi sağlanmış olur hem de sürdürülebilir beslenme öğrenilmiş olur.
Alkali Diyet
Besinlerin alkali içeriğini oluşturan başlıca ögeler magnezyum, kalsiyum ve potasyumdur. Genelde hayvansal içerikli besinler ve tahıl grubu asidik, sebze ve meyveler alkali, yağlar ise nötr özellik gösteren gıdalardır. Alkali Diyet’i savunan kişiler asidik besinlerin daha fazla tüketilmesi sonucunda insan vücudunun pH’ının asit miktarının fazlalaşacağının ve bunun da obezite, kanser, şeker, hipertansiyon gibi birçok hastalığı ortaya çıkarabileceğini söyler. Alkali Diyet’in de bu hastalık durumuna karşı koruyucu olduğu görüşündedirler. Asit içeriği yüksek besinleri tükettiğimizde idrarın asidik tarafa doğru kayması doğrudur ama böbrekler düzgün bir şekilde çalışmayı sürdürdüğü sürece kanın pH seviyesi alkali düzeyde kalmaktadır. Alkali besinleri fazlaca yemek kan pH düzeyini geçici olarak etkilemektedir evet ama vücudumuzun savunmasıyla bu durum düzelerek eski haline gelir. İdrarı alkali yapabilmek için, çok fazla karbonatlı su karışımı içmek sindirim sistemi rahatsızlıklarına sebep olabilir. Alkali Diyet’in kısa sürede hızla ağırlık kaybettirdiği söylenmektedir. Fakat bu konuda yapılmış olan bilimsel bir çalışma yoktur. Bu diyeti uygulayan kişilerin hızla ağırlık kaybetme nedeni tahıl grubu besinlerini fazla azaltmalarıdır. Bu sebeple insülin seviyeleri inmekte ve yağ depoları boşalmaktadır. Ancak bu diyet vücudumuzun yapı taşı olan proteinden yoksun kalmasına sebebiyet vermektedir.
Glutensiz Diyet
Glutensiz Diyet esasları; buğday, yulaf, çavdar, arpa ve bunların türevlerinden oluşan her türlü besini diyetten çıkarmaya dayanır. Gluten intoleransı (duyarlılığı) veya çölyak hastalığı olan kişilerde Glutensiz Diyet’in kilo kaybı sağladığını destekleyen bir araştırma bulunmamasına rağmen günümüzde dünya genelinde birçok insan tarafından seçilen popüler diyetlerden biri konumuna gelmiştir. Yapılmış olan bir araştırma sonucunda insanların %82’si çölyak teşhisi almadan farklı sebeplerle glutensiz besinleri tercih etmektedir. Kilo vermek amacıyla tüketilen glutensiz ürünlerin gluten içeren gıdalara göre yağ ve kalorisi daha fazladır. Glutensiz Diyet’e geçen çölyak hastalarının bazılarında görülen kilo artışı bu şekilde açıklığa kavuşturulabilir. Ek olarak Glutensiz Diyet’in protein ve lif içeriği normal diyete göre daha düşük, doymuş yağ içeriği ise daha yüksektir. Glutensiz ürünlerin birçoğunda besin zenginleştirilmesi yapılmadığından dolayı demir, B vitaminleri ve bazı besin ögesi eksiklikleri de ortaya çıkmaktadır.
Sonuç olarak, günümüzde popüler olan bazı diyet türlerini açıklamaya çalıştım. Bu diyet türlerinin çoğu kısa vadede hızlı kilo kaybettirse de diyet bırakıldığında verilen kilolar geri alınmaktadır ve bu tarz diyetlerin uzun süre devam ettirilmesi vücutta önemli makro ve mikro besin ögeleri eksikliğine yol açmaktadır. Ayrıca çoğu zaman uzun süre devam ettirildiğinde sağlığı bozucu etkileri de görülmektedir. Fazla kilolardan kurtulmak ve kendimizi beslenmeye bağlı hastalık risklerinden korumak istiyorsak optimum beslenme temel noktada olmalıdır. Bu popüler diyetler arasından optimum beslenmeye en yakın olan Akdeniz Diyeti gibi gözükmektedir.
YAZAN: Elif ATEŞ
Vesile Dergi Sayı 12
Nisan 2022